Cùng với sân vườn chung quanh, Thiên Tỉnh (giếng trời) trong ngôi nhà xưa nay luôn là thành phần quan trọng để tạo sự kết nối giữa thiên nhiên và con người, giữ vai trò dẫn gió lành và thoát hơi nóng tốt nhất cho nội ốc. Nhưng nên lưu ý một số kiêng kỵ đế tránh làm biến dạng “ lá phổi ” quý báu này.
Việc mở giếng trời không chỉ thu vào nhiều ánh sáng hay thoát gió ra tốt, mà bản chất là làm cho cân bằng Âm - Dương. Mở giếng trời ở khoảng giữa chính là kích hoạt luồng khí, tăng tính hoạt động của Trung Cung Dương Cơ (Hình 1a và 1b: so sánh trước và sau khi mở giếng trời). Tuy nhiên nếu nhà không quá dài, diện tích nhỏ, không bị tối, không có những phòng ở giữa phải đi xuyên qua thì không nhất thiết phải mở giếng trời ở giữa mà chỉ cần tạo thông gió nóc buồng thang và thông thiên ở phía sau (kết hợp với sàn nước, sân phơi) là đủ. Mở nhiều giếng trời thậm chí còn gây ra Dương thịnh Âm suy, lúc nào trong nhà cũng thấy chói chang (nhất là những hướng có ánh sáng mặt trời gay gắt như hướng Tây).
Giếng trời cũng nên là không gian sinh hoạt, đừng biến đây thành cái giếng hút khí đơn thuần. Tốt nhất là kết hợp giếng trời với hành lang để làm chỗ nghỉ ngơi thư giãn (hình 2, 3, 4) hoặc khoảng đặt cây xanh vốn luôn hiếm hoi trong điều kiện nhà ống phố thị hiện nay.
“Tụ thuỷ tắc khí bất tán”, tụ thuỷ nhưng không để úng thuỷ, tức là có nước chảy đến và nước luân chuyển để kích hoạt sinh khí và tránh tù đọng. Có thể đưa Tiểu Sơn Thuỷ (núi sông thu nhỏ) vào nội thất thông qua tổ chức non bộ hồ cảnh. Cũng có thể đặt bể cá có bơm lọc nước tuần hoàn, hay đơn giản như một chậu phun loại nhỏ cũng là một điểm nhấn thu hút và tạo luân chuyển nước trong nhà rất tốt (hình 5, 6, 7).
Khi mở giếng trời cần xem xét thực tế nhà nằm về phương hướng, nắng gió thế nào để bố trí mái che giếng trời là loại cố định hay mái kéo nhằm chủ động hơn trong việc điều tiết ánh sáng, chống mưa tạt nắng gắt vào trong nhà. Với giếng trời để trống hoàn toàn như một sân trời thì việc thu nước mưa và tạo sân vườn, non bộ, xử lý tường bên hông, nền nhà... cần làm kỹ để tránh thấm dột và đạt hiệu quả sử dụng cao.
Bài: KTS Hà Anh Tuấn / Ảnh: Nguyễn Hưng